1-Kariyer Nedir?
Genel anlamda kariyer, bireyin, çal谋艧ma ya艧am谋 boyunca herhangi bir i艧 alan谋nda ilerlemesi, deneyim ve beceri kazanmas谋d谋r. Ancak günümüzde bu kavram谋n, i艧 deneyimleri sonucu ilerleme yerine, bilgi, beceri, uzmanl谋k kazanma süreci ve ili艧ki a臒lar谋 geli艧tirme bak谋艧 aç谋s谋n谋 yans谋tt谋臒谋n谋 da belirtmek gerekir.
Kariyer geli艧tirme için hem ki艧inin bireysel düzeyde kariyerini planlamas谋, hem de örgütün bir kariyer yönetimi bak谋艧 aç谋s谋n谋 geli艧tirmesi gerekmektedir. Sonuç olarak, kariyer beklentisi içerisinde olan bireyler, bireysel kariyerlerini geli艧tirmeye çal谋艧谋rken, örgütlerde kariyer beklentisi içerisinde olan çal谋艧anlar谋 nas谋l tatmin edecekleri sorunu ile kar艧谋la艧maktad谋rlar. Di臒er yandan, kariyer planlamas谋n谋 iyi yapan bir örgütte kariyer hedefleri olan bireyleri örgütte istihdam etmek isteyeceklerdir. Tüm bu süreç, insan kaynaklar谋 yönetiminin tüm a艧amalar谋nda kendisini göstermektedir. Özellikle CV’lerde s谋kl谋kla yer alan “Kariyer Hedefi” , doldurulmas谋 gereken zorunlu bir aland谋r. Di臒er yandan tüm bu bak谋艧 aç谋s谋n谋, i艧 görü艧mesinde adaylara sorulan sorular谋n içeri臒inde görmek mümkündür. “Kariyer beklentiniz nedir”, “önümüzdeki 5 sene içerisinde kendinizi nerede görmek istiyorsunuz”, v.b.
2-陌艧 Hayat谋ndaki Kariyer Yollar谋
1. A艧ama-陌艧 için haz谋rl谋k: Bireyin do臒umundan yakla艧谋k 25 ya艧谋na kadar geçen süreyi kapsamaktad谋r. Bu a艧ama bir meslek hayali geli艧tirmeyi öngörmektedir. Birey ilk meslek seçiminde bulunur ve bu do臒rultuda e臒itim-ö臒retim programlar谋na kat谋l谋r. En önemli sorun, bireylerin meslek seçimlerinde bilinçli tercihler yapamamas谋 ya da ülke ko艧ullar谋ndan dolay谋 seçme 艧anslar谋n谋n olmamas谋d谋r.
2. A艧ama-Örgüte giri艧: Genellikle 18-25 ya艧 aras谋 mesle臒i ile ilgili i艧 bulup, o i艧i yapmaya ba艧lamas谋d谋r. Bireyler i艧e ba艧lad谋klar谋nda kendi i艧 beklentileri ile gerçe臒in çok farkl谋 olduklar谋n谋 anlamaya ba艧larlar. Okullar ve üniversiteler, genelde i艧in sadece teknik konular谋 üzerinde ö臒renciyi haz谋rlad谋klar谋 için çok yüksek beklentilere sahip bireyler, bu dönemde hayal k谋r谋kl谋klar谋 ya艧ayabilirler. Örgütteki ya艧amda gerekli olan ileti艧im becerisi veya örgütsel politikay谋 alg谋lamay谋 ihmal etmemek gerekir. Bunun için ö臒renci mezun olmadan önce yapaca臒谋 stajlarla örgüt ya艧am谋n谋 teneffüs etmeli ve bu ya艧ama yava艧 yava艧 haz谋rlanmal谋d谋r.
3. A艧ama-陌lk kariyer: Bu a艧ama genelde 25-40 ya艧 aras谋n谋 kapsar. Bu a艧amada birey, ilk önce kendini kabul ettirmeye daha sonra ba艧ar谋 elde etmeye çal谋艧谋r. Örgütün basamaklar谋nda ilerlerken hem teknik bilginin hem de insanlarla ileti艧im kurma becerilerinin ön plana ç谋kt谋臒谋n谋 belirtmek gerekir. Özellikle örgütte üst basamaklar谋 hedefliyorsak, sadece alan谋m谋zdaki teknik bilgimiz yeterli olmayacak, sosyal ili艧kilerimizin gittikçe daha ön plana ç谋kt谋臒谋n谋 görece臒iz.
4. A艧ama-Orta kariyer: 40-55 ya艧 aral谋臒谋n谋 kapsayan bu a艧ama, daha ileriye gitmek veya var olan durumun muhafaza edilmesi 艧eklinde kendisini göstermektedir. Bu dönemde bireyler, mesle臒inde sayg谋n bir yere gelmi艧, maddi manevi doyuma ula艧m谋艧 olabilir. Ya da birey, hala bir 艧eyler yapma arzusuyla daha fazla sorumluluk alabilir. Ya da tam tersi kariyerinde bir dü艧ü艧 de ya艧ayabilir. Özellikle örgütlerin üst basamaklar谋nda kariyer basamaklar谋n谋n azalmas谋 bu dönemdeki bireylerde bir kariyer dü艧mesine neden olabilir. Bu dönemlerde örgütler dikey de臒il de, yatay kariyer yollar谋 ile bu bireylerin kariyer beklentilerini kar艧谋layarak onlar谋 motive etmeye çal谋艧谋rlar.
5. A艧ama-Son kariyer: Bu a艧ama ise, verimlili臒i sürdürmeye çal谋艧mak ve i艧 ya艧am谋ndan ayr谋lma için son haz谋rl谋臒谋 kapsar. Bu dönemde özellikle emeklili臒e geçi艧 planlar谋 uygulanmaktad谋r.
3-Bireysel Kariyerimi Nas谋l Tayin Edebilirim?
Bireysel kariyer planlama, ki艧inin kendi ya艧am谋 boyunca ula艧mak istedi臒i kariyer hedeflerini netle艧tirmesi ve bir plan 艧ekline getirmesidir. Bireysel kariyer planlan谋n谋 üç a艧amada olu艧turmak mümkündür.
1. A艧ama(Ki艧isel De臒erleme): Bu a艧ama kariyer planlama faaliyetinin esas谋d谋r. Bu a艧amada birey;
• De臒erlerinin ve ilgilerinin ne oldu臒u
• Güçlü ve zay谋f yönleri
• Bireysel amaçlar谋n谋n neler oldu臒unu tespit etmeye çal谋艧mal谋d谋r.
Aile güvenli臒i, sosyal fark edilme, heyecan verici bir hayat, huzurlu bir dünya gibi de臒erler bireyin hayata bak谋艧 aç谋s谋n谋 yans谋tmaktad谋r. Bu de臒erlerimizle çal谋艧ma hayat谋na ili艧kin de臒erleri örtü艧türmek gerekir. Bu de臒erleri yüksek ücret, i艧 güvenli臒i, ba臒谋ms谋zl谋k, aç谋k alanlarda çal谋艧mak, seyahat etmek, yarat谋c谋 yeni fikirler üretmek, düzenli bir hayat gibi tan谋mlamak mümkündür. Son olarak da birey i艧e yönelik sonuçlar konusunda beklentisini ortaya koymal谋d谋r. Çal谋艧ma hayat谋nda seçti臒imiz i艧ler asl谋nda ula艧mak istediklerimize bizi götüren araçlard谋r. Seçti臒imiz meslekler, statü, para, güvenlik, ba臒谋ms谋zl谋k, güç, hürmet, ba艧ar谋, kendini gerçekle艧tirme gibi sonuçlara arac谋l谋k ederler. Mesela meslek tercihinde kimileri düzenli bir aile hayat谋 sa臒layacak meslekleri daha çok seyahat edecek ve para kazanacak mesleklere tercih edebilmektedir.
Di臒er yandan birey de臒erleri yan谋nda ilgilerini de tespit etmelidir. Nelerden ho艧land谋臒谋, neler yapmay谋 sevip sevmedi臒ini belirlemelidir.
Bireyin ki艧ili臒inin fak谋nda olmas谋 gerekir. Cesur, bak谋ml谋, h谋rsl谋, heyecanl谋, d谋艧a dönük, mütevazi, gözlemci, sayg谋l谋, duyarl谋, dikkatsiz, ne艧eli, otorite gibi birçok ki艧ilik özelli臒i saymak mümkündür. Genelde cesur ve d谋艧adönük ki艧ilik özelli臒i sakin ve içedönük ki艧ilik özelli臒ine göre daha üstünmü艧 gibi alg谋lan谋r. Ancak 艧unu unutmamak gerekir ki; her bir ki艧ilik özelli臒inin güçlü ve zay谋f yönleri ve ba艧ar谋l谋 olabilece臒i alanlar bulunmaktad谋r. Dolay谋s谋yla kendi ki艧ilik özelli臒imizin bizleri ba艧ar谋ya götürecek i艧 ve meslek alanlar谋n谋 tercih etmeliyiz. Örgütler de insan kaynaklar谋 uzmanlar谋 arac谋l谋臒谋yla her i艧in gerektirdi臒i bilgi, beceri ve yetenek düzeylerine uygun ki艧ileri i艧e almak isterler. Kendi bilgi, beceri, yetenek ve ki艧ilik özelliklerine uygun meslek ve i艧i yapt谋臒谋n谋zda hem siz daha mutlu ve motive olmu艧 hissedersiniz hem de örgüt etkinli臒ini ve verimlili臒ini artt谋r谋r.
Mesela ki艧ilik özelli臒i olarak ba臒谋ms谋z çal谋艧ma ko艧ullar谋na daha uygun olan bir birey kendisine hiçbir özgürlük alan谋 b谋rakmayan, masa ba艧谋, ayn谋 mekanda, rutin ve mesai saatlerine çok s谋k谋 ba臒l谋 bir i艧 ko艧ulunda belirli bir süre sonra s谋k谋lmaya ve i艧e kar艧谋 motivasyonunu kaybetmeye ba艧layacakt谋r. Örgütlerin son zamanlarda insan kaynaklar谋 uzmanlar谋 arac谋l谋臒谋yla asl谋nda yapmaya çal谋艧t谋klar谋 bu sorunu ba艧tan önlemeye çal谋艧mak ve “i艧e uygun personel tedarik etmektir”. 陌nsan kaynaklar谋 uzmanlar谋 yapt谋klar谋 görü艧melerde ki艧inin i艧e uygunlu臒unu tespit etmeye çal谋艧maktad谋rlar. O i艧 için tercih edilmemi艧 olmak bazen bir yetersizlik olmayabilir. Sizin yetenek ve ki艧ilik özellikleriniz veya i艧in gerektirdi臒i çal谋艧ma ko艧ullar谋na uygun olmad谋臒谋n谋z anlam谋nda da yorumlanmal谋d谋r.
陌nsan谋n kendi kendisini de臒erlemeye çal谋艧mas谋 oldukça güç bir i艧tir ve ço臒u zaman objektif olunamayabilir. Birey bu noktada a艧a臒谋daki sorular谋 kendine sormakla ba艧layabilir:
• Ben nas谋l bir insan谋m?
• Kendimi nas谋l tan谋ml谋yorum?
• 陌nsanlar beni nas谋l tan谋yorlar? (her ikisi örtü艧üyor mu? Mesela sen kendini çok cesur, d谋艧adönük olarak de臒erlendirirken, etraf谋ndaki insanlar seni oldukça içe kapan谋k olarak de臒erlendiriyor olabilir. Ya sen kendini farkl谋 de臒erlendiriyorsun, ya da kendini oldu臒un gibi tan谋tamam谋艧 olabilirsin)
• Hangi mesle臒e ve i艧e kar艧谋 iste臒im var?
• Bu i艧i neden istiyorum? (daha iyi mevki, daha yüksek ücret gibi. Nedenleri nelerdir?
• Güçlü ve zay谋f yönlerimi tan谋mlayabiliyor muyum?
• 艦u andaki durumum (akademik ortalama, dil bilgisi gibi) beni hedefledi臒im kariyer beklentilerime ta艧谋yabilir mi?
• Seçti臒im meslekte güçlü ve zay谋f yönlerim beni kariyer hedeflerime ula艧t谋r谋r m谋?
2. A艧ama: Alternatif meslekleri, örgütleri ve sektörleri tan谋ma: ki艧inin öncelikle çal谋艧mak isteyece臒i alanlar谋 iyi ara艧t谋rmas谋 gerekir. Bunun için ara艧t谋rma kaynaklar谋:
• 陌nternet (çe艧itli i艧 bulma ve kariyer ile ilgili siteler)
• Gazeteler
• Mesleki dergiler
• 陌艧e yerle艧tirme bürolar谋
• Aile ve yak谋n çevre
陌艧 dünyas谋n谋 de臒erlendirmek için dünyadaki ve ülkedeki ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik geli艧meleri yak谋ndan takip etmek gerekmektedir. Ancak bu de臒i艧kenler tüm dünyada çok h谋zl谋 de臒i艧mekte ve birbirlerini de öngörülemez 艧ekilde etkilemektedir. 陌艧 dünyas谋nda sektörel ve mesleksel de臒i艧imler çok h谋zl谋 ya艧anmaktad谋r. Bugün cazip gibi görünen baz谋 meslek ve sektörler neredeyse üniversite bitinceye kadar cazibesini yitirmektedir. Bu durum özellikle üniversiteye giri艧 a艧amas谋nda ülkemiz ko艧ullar谋 içerisinde ciddi bir sorun olu艧turmaktad谋r. Dolay谋s谋yla 艧u anda bir mesle臒in cazibesinden çok mesle臒in ve sektörün gelece臒inin de yak谋ndan izlenmesi gerekir.
Bu noktadaki di臒er bir sorun ülke ko艧ullar谋 içerisinde bireyin yetenek, ilgi ve becerilerine bak谋lmaks谋z谋n o andaki cazip sektör ve mesleklere hem üniversite giri艧 a艧amas谋nda hem de sektör ve meslek seçiminde en önemli de臒i艧ken olarak bak谋lmas谋d谋r. Sektör veya meslek cazibesini kaybetti臒inde hem yanl谋艧 bir meslek ve sektör tercihi yapm谋艧 olacakt谋r hem de bilgi, beceri ve yeteneklerine uygun olmayan bir alanda üniversite diplomas谋na sahip olacakt谋r. Sonuç iki yönlü bir hayal k谋r谋kl谋臒谋na dönü艧ebilir. Tabiiki mesle臒in, sektörün cazibesi ve gelece臒inin olmas谋 çok önemlidir ancak ba艧lang谋ç noktas谋 bireyin kendi beceri, ilgi ve yeteneklerine uygun bir alan谋 seçmesidir.
3. A艧ama: Ki艧ili臒ime ve kariyer hedeflerime uygun i艧i seçme ve örgütsel ya艧am için haz谋rlanma
Tüm bu a艧amalardan sonra birey bir tercih yapmal谋d谋r. Ancak günümüz ko艧ullar谋nda 艧unu da unutmamak gerekir. Hayat tüm bireyler için bir ke艧fetme sürecidir. 陌lgi ve yeteneklerine göre bir meslek tercihi yapt谋臒谋n谋 dü艧ünen birçok üniversite ö臒rencisi süreçte daha farkl谋 dü艧ünmeye ba艧layabilir. Üniversitede bir ke艧fetme sürecidir. Birey kendisindeki de臒i艧imlerinde fark谋nda olarak süreci yönetmeye çal谋艧mal谋d谋r. Üniversite bir meslek seçimi için sadece bir ba艧lang谋ç noktas谋d谋r. Bu mesle臒i gerçekten yapabilmek için hem üniversite hayat谋nda hem de sonras谋nda kendisine birçok deneyim, tecrübe, yetenek ve bilgi eklemek zorunda kalacakt谋r. Özellikle günümüzde i艧 ba艧vurusu için yayg谋n olarak kulland谋臒谋m谋z CV’lerde sadece kimlik ve okul bilgileri k谋sm谋 bulunmamaktad谋r. Birey tüm alanlarda bu süreçte geli艧meyi ihmal etmemelidir.
陌艧e al谋m süreci ve i艧 dünyas谋na haz谋rl谋k aç谋s谋ndan de臒erlendirildi臒inde iki kritik faaliyet özgeçmi艧-CV haz谋rlama ve i艧 görü艧meleridir (mülakat). 陌nternetin ve özellikle kariyer sitelerinin yayg谋n kullan谋m谋yla bu konularda oldukça fazla bilgi bulunmaktad谋r. Ancak bazen bu bilgiler ayd谋nlat谋c谋 oldu臒u kadar kafa kar谋艧谋kl谋臒谋na da neden olmaktad谋r. Genelde de birbirleriyle çeli艧en birçok bilgiye rastlamak mümkündür. Buradan hareketle yap谋lan ara艧t谋rmalarla birlikte bu iki konuda bilgi verilmeye çal谋艧谋lm谋艧t谋r. Ancak bu bilgilerin genel nitelikli oldu臒unu unutmamak gerekir. Bu genel bilgilerden hareketle bireylerin kendi durumlar谋na uyarlamas谋 gerekmektedir. Mesela, verilen CV format谋n谋 doldururken genelde kli艧ele艧mi艧 sözleri internet üzerinden almak bunlar谋 inceleyen insan kaynaklar谋 uzmanlar谋 üzerinde olumsuz etki yaratmaktad谋r. Haz谋rlad谋臒谋n谋z CV sizi ifade etmeli ve di臒erlerinden farkl谋la艧t谋rmal谋d谋r.
Yazan: Doç. Dr. Kader 艦AH陌N
Kaynaklar: Nihat ERDO臑MU艦, 2003, Kariyer Geli艧tirme. Nobel Yay谋nlar谋.
Dursun B陌NGÖL, 2013, 陌nsan Kaynaklar谋 Yönetimi, Beta Yay谋nlar谋
陌.Ü. 陌艧letme Fakültesi, 陌nsan Kaynaklar谋 Anabilim Dal谋, 2010, Beta Yay谋nlar谋
